31 Մայիսի 2024 - 11:30

Երբեք մի ասա «երբեք»։ Սա ոչ միայն վերջին ֆիլմի անվանումն է, որտեղ Շոն Քոններին մեծ էկրանում խաղացել է  Ջեյմս Բոնդի դերում։ Սա նաև արտահայտություն է Ադրբեջանի ժամանակակից իրողությունների մասին, որոնցում տեղ են գտել, ինչպես պարզվում է, նաև իսկապես հրաշալի, պատմական բեկումներ։ Որոնցից գլխավորը, առանց որևէ կասկածի, հանդիսանում է մեր պետության ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության լիովին վերականգնումը։ Դա տեղի է ունեցել Ղարաբաղի տարածաշրջանում 44-օրյա պատերազմի և մեկօրյա հակաահաբեկչական գործողության արդյունքում։ Հազարավոր շեհիդներ իրենց կյանքը տվեցին, որպեսզի այսօր Ադրբեջանի դրոշը ծածանվի մեր երկրի բոլոր ազատագրված տարածքներում։ Սա ընդգծում եմ հատուկ և պարբերաբար, որովհետև այս պատմական հաղթանակները ձեռք են բերվել՝ հակառակ մի ամբողջ շարք երկրների և համաշխարհային հայության ծրագրերին։
 
Սա և հաստատումն է նրա, որ երբեք չպետք է ասել «երբեք»: Հարկավոր է երկրի ղեկավարության քաղաքական կամք, հաղթանակի հստակ ռազմավարություն, բազմապատկած զինծառայողների հերոսությանը և ամբողջ ազգի հայրենասիրությանը։ Սրանք են եղել  մեր մեծ հաղթանակների բաղադրիչները։ Եվ այսօր մենք բոլորս տեսնում ենք դրանց պտուղները։ Այդ թվում նաև ազատագրված տարածքների վերածննդի ձևով։
 
Այստեղ առանձնանում է Խոջալուն, որտեղ 1992 թվականի փետրվարին հայ օկուպանտները կատարեցին ամենադաժան հանցագործություններից մեկը՝ ադրբեջանական խաղաղ բնակչության ցեղասպանությունը։ Երկար 31 տարի Խոջալուն գտնվում էր հայկական օկուպացիայի տակ։ Ղարաբաղյան խունտան շարունակում էր այն պահել իր վերահսկողության տակ՝ նույնիսկ 44-օրյա պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից հետո։ Միայն անցյալ տարվա սեպտեմբերին փայլուն մտածված և իրականացված մեկօրյա հակաահաբեկչական գործողության արդյունքում ազատագրվեց նաև Ադրբեջանի այս անկյունը։ 2023 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Խոջալուում բարձրացվեց Ադրբեջանի դրոշը։
 
Հիմա այնտեղ վերադառնում է  կյանքը։ Եվ խորհրդանշական է, որ Ադրբեջանի Անկախության օրը մեր երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևը, առաջին տիկին Մեհրիբան Ալիևան և նրանց դուստր Արզու Ալիևան հանդիպեցին Խոջալու վերադարձած բնակիչների հետ։ Նրանք ծանոթացել են՝ քաղաքի 15 բազմաբնակարան շենքերում վերանորոգումից և վերակառուցումից հետո ստեղծված պայմաններին։ Պետության ղեկավարը Խոջալուի բնակիչներին է հանձնել բնակարանների բանալիները։ Դժվար չէ պատկերացնել, թե որքան մեծ էր Խոջալուի բնակիչների ուրախությունը, ովքեր հնարավորություն ունեցան հարմարավետ ապրել իրենց հայրենի քաղաքում, ուր վերադառնալ նրանք այնքան երկար են սպասել։
 
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, առաջին տիկին Մեհրիբան Ալիևան և նրանց դուստրը՝ Արզու Ալիևան շրջել են Խոջալիում, ծանոթացել են այստեղ անցկացվող աշխատանքներին և քաղաքի գլխավոր հատակագծին։ Սա նշանակում է, որ շատ շուտով այնտեղ կստեղծվեն բոլոր պայմաններ Խոջալուի նոր խմբի բնակիչների վերադարձի և հարմարավետ ապրելու համար։ Ովքեր պետության ղեկավարի հետ հանդիպման ժամանակ նրան պատմել են այն մասին, թե նախկինում այստեղ ինչ է տեղի ունեցել։ Պարզվել է, որ հայ օկուպանտները Խոջալուի դպրոցի շենքը վերածել են պահածոների գործարանի։ Իսկ այժմ կառուցվել է 132 աշակերտի համար նախատեսված նոր դպրոց, և արդեն սեպտեմբերից այստեղ դասերը կսկսվեն։ Բացի այդ, դասերից հետո Խոջալուի բնակիչները կկարողանան հաճախել «AzeRobot Education», որտեղ դասավանդում են ծրագրավորում, ինժեներիա և ռոբոտատեխնիկա։ Բացի այդ, Խոջալիում բացվել է «Sariban» մասնագիտական զարգացման կենտրոնի մասնաճյուղը, որտեղ բոլոր ցանկացողներին կսովորեցնեն գեղանկարչություն և դեկորատիվ արվեստ:

Ընդհանուր առմամբ, Խոջալուն, որտեղ առաջին փուլում ապրելու է 12000 մարդ, կդառնա տարածաշրջանային կենտրոնը, որտեղ կստեղծվեն բոլոր անհրաժեշտ սոցիալական և վարչական ծառայությունները, մշակութային միջավայր, նախատեսված են  լայն հնարավորություններ առևտրի, հանրային սննդի գործունեության համար, բնության հետ մշտական շփում թույլ տվող հանգստի գոտիներ, կարելի է ասել, ամբողջ քաղաքում կան հարմարավետ բնակելի թաղամասեր, որոնք կապված են կանաչ գոտիների հետ։ Միջազգային օդանավակայան, հանրապետական նշանակության մայրուղի, ներկայումս նախագծվող երկաթուղի, որը շուտով կանցկացվի,- այս ամենը Խոջալուն կդարձնի հարմարավետ ապրելու վայր։
 
Ո՞վ կարող էր նման բան պատկերացնել ընդամենը հինգ տարի առաջ։ Եվ ահա մեր առաջ է այն բանի հերթական օրինակը, որ երբեք չի կարելի ասել «երբեք»: Եվ ճիշտ նույն արտահայտությունը պետք է օգտագործել, երբ խոսքը վերաբերում է հայկական կողմի պատասխանատվությանը՝ իր կողմից Ադրբեջանի, մարդկության դեմ կատարած հանցագործությունների համար։ Ինչպես Խոջալուի բնակիչների հետ հանդիպման ժամանակ հայտարարել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ հուշարձանի, Խոջալուի ցեղասպանության հուշահամալիրի ստեղծման հետ կապված հարցերը քննարկվել են երկար տարիներ, նույնիսկ տեղ էր ընտրվել «Մոր կանչը» հուշարձանի կողքին, և նախապատրաստվել էր նախագիծը։
 
«Բայց ամեն տարի ես դա վերջնականապես չէի հաստատում, քանի որ համարում էի, որ այդ հուշահամալիրը պետք է ստեղծվի Խոջալիում։ Այդպես էլ եղավ։ Մենք բերեցինք այդ նույն նախագիծը, և փետրվարի 26-ին Խոջալիում դրվեց Խոջալուի հուշահամալիրի հիմքը»,- ընդգծել է պետության ղեկավարը։ Եվ սա եղել է նրա հերթական ապացույցը, որ ցանկացած նպատակ հասանելի է, եթե համառորեն գնալ դեպի այն: Եվ, համոզված եմ, որ հիմա իրենց բոլորովին վատ են զգում Հայաստանի նախկին ղեկավարներ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը։ Այո, և Հայաստանի առաջին նախագահն նույնպես։ Չգիտես ինչու, ընդունված է Տեր-Պետրոսյանին ներկայացնել մի փոքր ավելի լավ լույսի ներքո, քան նրա հաջորդները։ Բայց իրականությունը այնպիսին է, որ հենց նրա նախագահության օրոք Հայաստանը օկուպացրեց Ադրբեջանի տարածքի 20%-ը, զավթելով այդ թվում նաև Շուշան։ Նրա նախագահության օրոք է իրականացվել Խոջալուի ցեղասպանությունը։ Այո, հետո մենք Ռոբերտ Քոչարյանից լսեցինք իր ցինիկությամբ երևակայությունը ցնցող հայերի և ադրբեջանցիների «գենետիկ անհամատեղելիության» մասին արտահայտությունը։ Լսեցինք նաև Սերժ Սարգսյանի խոստովանությունը՝ Բրիտանացի լրագրող Թոմ դե Վաալի հետ զրույցում Խոջալուի ցեղասպանության նպատակի մասին։ Այն, Սարգսյանի խոսքով, բաղկացած էր նաև խաղաղ ադրբեջանական բնակչությանը՝ ծերերին, կանանց, երեխաներին սպանելու հայ օկուպանտների պատրաստակամության ցուցադրումով։ Սա է Ադրբեջանին ընդդիմացողների էության մասին այն ճշմարտությունը, որը պետք է իմանա ողջ աշխարհը։ Եվ այս ուղղությամբ արդեն շատ բան է արվել։ Խոջալուի ցեղասպանությունը ճանաչել են 15 երկրներ և բազմաթիվ միջազգային կազմակերպություններ։ Բայց այստեղ կարևոր է ինքնին Հայաստանի կողմից ապաշխարության պահը։

Հատկապես այդ մասին է հայտարարել Ադրբեջանի նախագահը, լինելով ազատագրված Խոջալիում։ «Հայաստանն ինքը պետք է դա խոստովանի, նա ինքը պետք է ներողություն խնդրի մեզանից։ Միայն դա անելով Հայաստանի ներկայիս ղեկավարությունը, թերևս, կարող է գոնե մի փոքր մաքրել այդ վայրենիների, վանդալների ու արյունախումների մեղքերը։ Եթե նա դա չանի, ապա, կարծում եմ Հայաստանն ինքը երբեք չի կարողանա ոտքի կանգնել։ Առաջին հերթին Հայաստանն ինքը պետք է խոստովանի այս ողբերգությունը, այս հանցագործությունը, ռազմական հանցագործությունը»,- ընդգծել է մեր պետության ղեկավարը։
 
Նա մատնացույց է անում այն, ինչ կարող էր լինել: Բարեբախտաբար, դեռ ողջ են Խոջալուի ցեղասպանության ականատեսները։ Եվ այստեղ ես այնուամենայնիվ հակված եմ նրան, որ Հայաստանի ղեկավարներից մեկը ստիպված կլինի ընդունել ակնհայտը՝ ադրբեջանական ժողովրդից ներողություն խնդրել այն հրեշավոր հանցագործության համար,  որը կատարվել է Խոջալիում։ Մեղանչել իր ցեղակիցների համար այնպես, ինչպես դա արեց Գերմանիայի կանցլեր Վիլի Բրանդտը 1970 թվականին: Պետական այցով գտնվելով Լեհաստանում, Բրանդտը ծնկի է եկել Վարշավայի գետտոյում զոհվածների հուշարձանի առաջ։ Ապաշխարության այս հայտնի գործողությունը մտավ պատմության մեջ: Բրանդտը մասնակից չէր այդ հանցագործությանը, բայց նա զղջաց այն գերմանացիների համար, ովքեր դա կատարել են։ Այնպես որ այստեղ էլ ես վերադառնում եմ հայտնի արտահայտությանը. Երբեք մի ասա «երբեք»: Ես հավատում եմ նաև, որ վաղ թե ուշ նրանք, ովքեր իրականացրել են Խոջալուի ցեղասպանությունը, կկանգնեն  արդարատատության առաջ և արժանի պատիժ կկրեն։

ARMENIA.AZ