Ադրբեջանի լուրերը՝ հայերեն
© 2010-2019, Armenia.Az - All rights reserved
Փակել
24 Սեպտեմբերի 2020 - 17:19
Վերջին ժամանակներում մամուլում և սոցցանցերում շարունակվում է՝ «Արսակ» բառի ստուգաբանության հետ կապված բուռն քննարկումները։ Հաշվի առնելով այդ հարցի արդիականությունը և այդ դրա վերաբերյալ տարբեր կարծիքների հնչեցումը՝ մենք դիմել ենք այդ ոլորտում բազմաթիվ գիտական հետազոտությունների հեղինակ, Մտավոր սեփականության գործակալության նախագահ, պրոֆեսոր Քյամրան Իմանովին։
Armenia.Az-ը վկայակոչելով Trend-ին՝ ընթերցողների ուշադրությանն է ներկայացնում հարցազրույցի լրիվ տեքսը։
—Քյամրամ մուալլիմ, ինչպես հայտնի է, Մտավոր սեփականության գործակալությունը պայքարում է հայերի կողմից՝ ադրբեջանական ֆոլկլորի, հեղինակային ստեղծագործությունների և ադրբեջանական ժողովրդի ոչ նյութական մշակույթային ժառանգության մյուս նմուշների յուրացման բազմամյա փորձերի դեմ։ «Արսակ» բառի ստուգաբանության յուրացումը՝ հայերի այդ գործունեության ևս մեկ դրսևորումն են։ Հասարակությանը հետաքրքիր կլիներ լսեր այդ առնչությամբ Ձեր մտքերը։
—Շնորհակալություն այդ հարցի նկատմամբ ուշադրության համար և ուզում եմ նշել, որ թեժ բանավեճերի առարկայի նկատմամբ իմ մտապատկերը բնորոշվում է՝ հայկական բանագողության, հայկական մոգոնումների և կեղծարարությունների դեմ իմ բազմամյա պայքարով, «Ադրբեջանի մշակութային ավանդույթների յուրացման հայկական ավանդույթը» մերկացնելու հետ կապված հետազոտությունները միջազգային հանրությանը հասցնելով։ Հարկ է նշել, որ մեր ժողովրդի նյութական և ոչ նյութական մշակութային ժառանգության, հուշարձանների և պատմական շինությունների, ստեղծագործության և ֆոլկլորի նմուշների, երաժշտական գործիքների և գորգերի, տեղանունների և վայրերի պատմական անվանումների, մի խոսքով, մտավոր սեփականության ցանկացած ձևի առնչությամբ մենք ձգտում ենք՝ հին տեքստերի և դասական աղբյուրների հիման վրա հնչեցնել իրավական, պատմական, ստուգաբանական փաստարկներով հիմնավորված դիրքորոշում։
—2018 թվականին, Գրքի և հեղինակային իրավունքների համաշխարհային օրվա առթիվ անցկացվել է՝ Համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիևի ծննդյան 95-ամյակին և Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության 100-ամյակին նվիրված՝ «Հին տեքստերը և դասական աղբյուրները մերկացնում են հայկական կեղծարարությունը և մոգոնումները» թեմայով միջազգային գիտաժողով։ Այդ գիտաժողովի ընթացքում մենք ելույթ ունեցանք՝ «Հին տեքստերը և դասական աղբյուրները մերկացնում են «Հայաստան» տեղանքի իրական բնակիչների մասին հայկական կեղծարարությունը և մոգոնումները» թեմայով ընդլայնացված զեկույցով, այդ զեկույցը այնուհետև հրատարակվել է առանձին գրքով։ Դուք չէի՞ք կարող արդյոք պատմել հին ալբանական «Արսակ» տեղանվան պատմագիտական ծագման մասին։
—Հայտնի է, որ «Արցախը» եղել է Կովկասյան Ալբանիայի գավառներից մեկը։ Դրա հետ միասին, Ադրբեջանում, երբ խոսք է գնում տխրահռչակ, չճանաչված հանրապետության մասին, «Արցախ» խոսքը ամենուր նշվում է չակերտներում, քանզի ոչ մի միջազգային կազմակերպություն, ոչ մի երկիր չի ճանաչել այդ անջատողական վարչակարգը։ Սակայն ամենաուշագրավըայն է, որ ձգտելով խուսափել ադրբեջանական «Ղարաբաղ» տեղանվան օգտագործումից՝ հայերը դիմել են «Արցախ» տերմինին, չկասկածելով, որ «Արցախ/ Արսակ» բառը նաև ունի սակո-թուրքական ծագում և իր հիմքում նշանակում է թուրանական «սակա» տոհմի միավորումների անվանումը։ Միահուսված ձևով՝ Ərsak (Արսակ), այսինքն «Ər» + «Sak» / Saq («Ար» + «Սակ») արտահայտում է «այր/Սակա ռազմիկ» միտքը և սկիզբ է առնում Պարթևների հզորագույն պետությունը ստեղծած Արսակիդների դինաստիայի անվանումից, որի առաջի և հաջորդ տիրակալների անունները եղել են Արսակ։ Եվ պատահական չէ, որ բառի առաջին մասը «ար»-ը թուրքերենից թարգմանությամբ նշանակում է «այր», «ռազմիկ»։ Այնպես, ինչպես Հին Հռոմում «Ցեզար»-ը նշանակել է նույնը, ինչ և «կայսր»-ը, Հին Արևելքում «Արսակ» անունը օգտագործվել է, որպես «Ցեզար» խոսքի հոմանիշ և հանդես է եկել արքայական գերագույն իշխանության խորհրդանիշի դերում։
Մ. Քաշգարիի Հին Հռոմեական բառարանում, G.Canson-ի «An Etymological Dictionary» բառարանում «սակ/ սագ» բառը օգտագործվել է «աչալուրջ», «խիազախ» իմաստով, հետևաբար, «Արսակ» բառը միաձուլված ունի «աչալուրջ ռազմիկ», «պաշտպանելուն ունակ ռազմիկ» իմաստաբանություն) ։ Հին թուրքերը «աչալուրջ ռազմիկ»-ին անվանել են «sak ər» «սակ ար», իսկ «Արսակ»-ը հանդիսանում է այդ բառի շրջադաս ձևը։ Այսպիսով, «Ərsak» («Արսակ») անվանումը նշանակել է «աչալուրջ ռազմիկ», կամ «սակի ռազմիկ»։ Եվ «Արսակ» բառի տվյալ ստուգաբանությունը համապատասխանում է հայտնի իրանագետ Ռիչարդ Ֆրայի կարծիքին, որի համաձայն այդ անվանումը ծագում է «arsän» («արսան»)-ից, և նա համարում է, որ «arsän» («արսան») բառի առաջին մասը ներկայացվում է, որպես «հերոս» նշանակող ար/ər (ար), իսկ բառի երկրորդ մասը «sän» («սան»)-ը՝ ըստ Քաշգարիի բառարանի ՝կիրառվել է սակ/սագ ձևով։ (Ռ. Ֆրայ, «Իրանի ժառանգություն» Մոսկվա «Գիտություն» հրատարակություն- 1972 թ.)։
Պարսիկների և հայերի կողմից օգտագործվող Սի-Սական բառը նույնպես պատկանում է թուրանցի-սակերին։ Չինական աղբյուրներում Su / Se (Sö / Si)-ն հանդիսացել է Կենտրոնական Ասիայի սակերի հիմնական ճյուղը։ Այսպիսով, Si-unik = Si+unik (այստեղ «unik»-ը կիրառվել է «akan» նշանակությամբ) մատնանշում է բեյլիք (իշխանականություն), իսկ Si, Si+Sakan-ը նշանակում է « Si սակեր»։
Կա նաև «սակ» բառի որոշակի ուրիշ, բայց անշուշտ թուրքական ստուգաբանություն, որը տալիս է ադրբեջանցի հայտնի գիտնական, ֆոլկլորիստ Միրալի Սեիդովը, ով համարում է, որ այն օգտագործվում է «օխ» «նետ» իմաստով։ «Հայոց պատմության հայր» Մ. Խորենացին գրել է, որ Սիսակը հանդիսացել է հմուտ նետաձիգ և իր անունով նշանակում է Սյունիք երկիրը, բայց պարսիկները այդ երկիրը անվանում են առավել ճիշտ՝ Սիսական։ Այստեղ «սակ»-ը մեկնաբանվում է, որպես «նետի ծայր», իսկ հին հայկական լեզվով «սյունի» բառը հենց նույն նշանակությունն ունի։ Սակայն պարսիկների մոտ «Սիսական»-ը թարգմանվում է, որպես «Երեք նետ» («Սի» - «երեք», «սակ» - «նետ)։ Այդ կապակցությամբ հիշեցնենք, որ «Երեք նետ» (թուրքերեն «Ուչոկ» բառակապակցությունը կիրառվել է օղուզների մոտ։ Իսկ դա, ինչպես հայտնի է, հանդիսացել է թուրք-օղուզական տոհմի անվանումը, ճիշտ այնպես, ինչպես «դոգուզ օկ» («ինը նետ»), «բոզ օկ»։ Համանման ձևով վրացական Շամշադիլը ադրբեջաներեն լեզվով արտահայտում է Վրաստանում տեղանուն և վրացերենով հնչում է Սամշվիդլե («Սամի» -«երեք», «շվիդլե» - «նետ»-ը նույնպես նշանակում է օղուզական տոհմերի «Ուչոկ» համադաշնակցություն)։
Այսպիսով, մենք գալիս ենք այն եզրակացությանը, որ Arsak/Ərsak (Արսակ) բառը ոչ մի կապ չունի հայերի հետ։
ARMENIA.AZ
Ղարաբաղի համալսարանում բացվել է նոր ուսանողական հանրակացարան
17 Սեպտեմբերի 2025
Ամրուլլաևը՝ ազատագրված տարածքներում դպրոցների վերականգնման մասին
16 Սեպտեմբերի 2025
Պատգամավոր. Ադրբեջանի բնակչության՝ դեղերի համար կատարված ծախսերը ռեկորդային աճել են ԹՎԵՐ
16 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանը ավելացնում է պաշտպանական ծախսերը
16 Սեպտեմբերի 2025
Բաքվում կիրականացվեն քաղաքաշինական խոշոր նախագծեր՝
15 Սեպտեմբերի 2025
Քելբեջարում 33 տարվա ընթացքում առաջին անգամ հնչել է դպրոցական զանգը
15 Սեպտեմբերի 2025
Ղարաբաղի համալսարանում բացվել է նոր ուսանողական հանրակացարան
17 Սեպտեմբերի 2025
Զբոսաշրջիկները Ադրբեջանում ծախսել են շուրջ մեկ միլիարդ դոլար։
17 Սեպտեմբերի 2025
Բաքուն կհյուրընկալի Ադրբեջանի առաջին միջազգային ներդրումային ֆորումը
17 Սեպտեմբերի 2025
ԱԳՆ-ն Ադրբեջանում՝ Կասպից ծովի հարցերով բարձր մակարդակի աշխատանքային խմբի նիստի անցկացման մասին
17 Սեպտեմբերի 2025
ՄՄ-ում քննարկում են՝ Քաղաքացիական և առևտրային ծովային օրենսգրքերի և տրանսպորտի մասին օրենքներում փոփոխությունները
17 Սեպտեմբերի 2025
Պետական ծառայությունը՝ Շուշաքենդ գյուղի վերականգնման մասին
17 Սեպտեմբերի 2025
Ալիևը Թրամփին. Ես խորապես գնահատում եմ Ձեր կարևոր դերը՝ խաղաղության գործընթացի առաջխաղացման գործում
17 Սեպտեմբերի 2025
Փաշինյան. Հայաստանը կշարունակի աշխատել Ադրբեջանի հետ խաղաղության ինստիտուցիոնալացման ուղղությամբ
17 Սեպտեմբերի 2025
Փաշինյան. Հայաստանը կշարունակի աշխատել Ադրբեջանի հետ խաղաղության ինստիտուցիոնալացման ուղղությամբ
17 Սեպտեմբերի 2025
Ամանը աջակցում է Բաքվի խաղաղության նախաձեռնություններին
17 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը շնորհավորել է «Ղարաբաղին» Չեմպիոնների լիգայում պատմական հաղթանակի կապակցությամբ
17 Սեպտեմբերի 2025
Իտալական ընկերությունը կպատրաստի Շուշայի Հաղթանակի թանգարանի նախագիծը
17 Սեպտեմբերի 2025
«Մեծ վերադարձ և վերաինտեգրում». լսումներ կանցկացվեն Ադրբեջանի խորհրդարանում
17 Սեպտեմբերի 2025
Մարդու իրավունքներ և ականային ահաբեկչություն. Միլլի Մեջլիսի աշնանային նստաշրջանի հիմնական թեմաները
17 Սեպտեմբերի 2025
ԱՄԷ նախագահը հետաքրքրություն է հայտնել Ադրբեջանի հետ կապերի ընդլայնման հարցում
17 Սեպտեմբերի 2025
«Ղարաբաղը» խլեց հաղթանակը «Բենֆիկայից»
17 Սեպտեմբերի 2025
Ավարտվել են՝ Ադրբեջանի, Ղազախստանի, Կատարի, Ուզբեկստանի, Պակիստանի և Թուրքիայի հատուկ նշանակության ուժերի զորավարժությունները
17 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը՝ ԱՄԷ-ի հետ նավթագազային ոլորտում համագործակցության խորացման մասին
17 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը ԱՄԷ-ի հետ հռչակագրի մասին. Այս փաստաթուղթը մեր հարաբերությունները բարձրացնում է ամենաբարձր մակարդակի
17 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանի և ԱՄԷ նախագահները լուսանկարվել են Շուշայի ամրոցի ֆոնին
16 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանի և ԱՄԷ նախագահները Շուշայում զննել են հայերի կողմից գնդակոծված հուշարձանները
16 Սեպտեմբերի 2025
Նախարար. Ղարաբաղի համալսարանը ամրապնդում է Խանքենդիում հետազոտական և ուսանողական ներուժը
16 Սեպտեմբերի 2025
Հիքմեթ Հաջիևը հրապարակել է Շուշայում ղարաբաղյան նժույգների շքերթի կադրերը
16 Սեպտեմբերի 2025
Ամրուլլաևը՝ ազատագրված տարածքներում դպրոցների վերականգնման մասին
16 Սեպտեմբերի 2025
Շուշայում կայացել է ԱՄԷ նախագահի դիմավորման պաշտոնական արարողությունը
16 Սեպտեմբերի 2025
Պետական գործակալություն. Զանգեզուրի միջանցքի շինարարությունը գրեթե ավարտված է
16 Սեպտեմբերի 2025
Պատգամավոր. Ադրբեջանի բնակչության՝ դեղերի համար կատարված ծախսերը ռեկորդային աճել են ԹՎԵՐ
16 Սեպտեմբերի 2025
Երևանը՝ Բաքվի և Անկարայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը համարում է առանձին գործընթացներ
16 Սեպտեմբերի 2025
2026 թվականին Ադրբեջանի ՀՆԱ-ի աճը կանխատեսվում է 3.2 տոկոսի մակարդակով
16 Սեպտեմբերի 2025
ԱՄԷ նախագահը ժամանել է Ֆիզուլի
16 Սեպտեմբերի 2025
Սոս գյուղի բնակիչ. Ես ընտանիքիս հետ վերադարձա իմ նախնիների հողը
16 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիև. Մենք վերջ ենք դրել հայկական օկուպացիային, և այժմ կառուցում ու ստեղծագործում ենք
16 Սեպտեմբերի 2025
Սահիբա Գաֆարովա. Ադրբեջանը հատուկ նշանակություն է տալիս ՉԺՀ-ի հետ միջխորհրդարանական համագործակցությանը
16 Սեպտեմբերի 2025
Էրդողանը շնորհավորել է Ադրբեջանին՝ Բաքվի թշնամական օկուպացիայից ազատագրման տարելիցի կապակցությամբ
16 Սեպտեմբերի 2025
Բուլղարական հեռուստաալիք. Ադրբեջանը Կովկասում խաղաղության հույսի հիմնական աղբյուրն է
16 Սեպտեմբերի 2025
Հայտնի է դարձել Խանքենդիի հայկական ծագումով բնակչի վիճակը, որը վիրավորել է ոստիկանության աշխատակցին
16 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանը ավելացնում է պաշտպանական ծախսերը
16 Սեպտեմբերի 2025
Բաքվում կիրականացվեն քաղաքաշինական խոշոր նախագծեր՝
15 Սեպտեմբերի 2025
Հաջիևը՝ Շվեդիայի և Սլովակիայի դեսպանների հետ քննարկել է Ադրբեջանի և ՆԱՏՕ-ի գործընկերությունը
15 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիև. Ամբողջ Ղարաբաղը, ամբողջ Արևելյան Զանգեզուրը շինհրապարակ է
15 Սեպտեմբերի 2025
Զաքիր Հասանովն ընդունել է Սելջուկ Բայրաքթարօղլուին
15 Սեպտեմբերի 2025
Այս տարի Սոս գյուղում կվերականգնվի 75 տուն
15 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիև. Շուրջ 300 հազար նախկին հարկադիր վերաբնակներ պետության կողմից ապահովվել են տներով և բնակարաններով
15 Սեպտեմբերի 2025
SOCAR-ը՝ Խանքենդիի գազիֆիկացման մասին
15 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը Շուշայում ընդունել է ISESCO-ի գլխավոր տնօրենին
15 Սեպտեմբերի 2025
Գըրմըզը Բազար ավանում այս տարի կվերականգնվի 217 տուն
15 Սեպտեմբերի 2025
Նախկին հարկադիր վերաբնակ. Մենք կբարեկարգենք մեր Քելբեջարը
15 Սեպտեմբերի 2025
Վասիլիս Մարագոսը՝ Հայաստանի ԵՄ-ում հեռանկարների և Ադրբեջանի հետ խաղաղության համաձայնագրի մասին
15 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն՝ Բաքվի ազատագրման մասին. Սա շրջադարձային պահ էր երկրի պետականության համար պայքարում
15 Սեպտեմբերի 2025
Թուրքիայի ԶՈՒ-ի Գլխավոր շտաբի պետը ժամանել է Ադրբեջան
15 Սեպտեմբերի 2025