Ադրբեջանի լուրերը՝ հայերեն
© 2010-2019, Armenia.Az - All rights reserved
Փակել
24 Սեպտեմբերի 2020 - 17:19
Վերջին ժամանակներում մամուլում և սոցցանցերում շարունակվում է՝ «Արսակ» բառի ստուգաբանության հետ կապված բուռն քննարկումները։ Հաշվի առնելով այդ հարցի արդիականությունը և այդ դրա վերաբերյալ տարբեր կարծիքների հնչեցումը՝ մենք դիմել ենք այդ ոլորտում բազմաթիվ գիտական հետազոտությունների հեղինակ, Մտավոր սեփականության գործակալության նախագահ, պրոֆեսոր Քյամրան Իմանովին։
Armenia.Az-ը վկայակոչելով Trend-ին՝ ընթերցողների ուշադրությանն է ներկայացնում հարցազրույցի լրիվ տեքսը։
—Քյամրամ մուալլիմ, ինչպես հայտնի է, Մտավոր սեփականության գործակալությունը պայքարում է հայերի կողմից՝ ադրբեջանական ֆոլկլորի, հեղինակային ստեղծագործությունների և ադրբեջանական ժողովրդի ոչ նյութական մշակույթային ժառանգության մյուս նմուշների յուրացման բազմամյա փորձերի դեմ։ «Արսակ» բառի ստուգաբանության յուրացումը՝ հայերի այդ գործունեության ևս մեկ դրսևորումն են։ Հասարակությանը հետաքրքիր կլիներ լսեր այդ առնչությամբ Ձեր մտքերը։
—Շնորհակալություն այդ հարցի նկատմամբ ուշադրության համար և ուզում եմ նշել, որ թեժ բանավեճերի առարկայի նկատմամբ իմ մտապատկերը բնորոշվում է՝ հայկական բանագողության, հայկական մոգոնումների և կեղծարարությունների դեմ իմ բազմամյա պայքարով, «Ադրբեջանի մշակութային ավանդույթների յուրացման հայկական ավանդույթը» մերկացնելու հետ կապված հետազոտությունները միջազգային հանրությանը հասցնելով։ Հարկ է նշել, որ մեր ժողովրդի նյութական և ոչ նյութական մշակութային ժառանգության, հուշարձանների և պատմական շինությունների, ստեղծագործության և ֆոլկլորի նմուշների, երաժշտական գործիքների և գորգերի, տեղանունների և վայրերի պատմական անվանումների, մի խոսքով, մտավոր սեփականության ցանկացած ձևի առնչությամբ մենք ձգտում ենք՝ հին տեքստերի և դասական աղբյուրների հիման վրա հնչեցնել իրավական, պատմական, ստուգաբանական փաստարկներով հիմնավորված դիրքորոշում։
—2018 թվականին, Գրքի և հեղինակային իրավունքների համաշխարհային օրվա առթիվ անցկացվել է՝ Համազգային առաջնորդ Հեյդար Ալիևի ծննդյան 95-ամյակին և Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության 100-ամյակին նվիրված՝ «Հին տեքստերը և դասական աղբյուրները մերկացնում են հայկական կեղծարարությունը և մոգոնումները» թեմայով միջազգային գիտաժողով։ Այդ գիտաժողովի ընթացքում մենք ելույթ ունեցանք՝ «Հին տեքստերը և դասական աղբյուրները մերկացնում են «Հայաստան» տեղանքի իրական բնակիչների մասին հայկական կեղծարարությունը և մոգոնումները» թեմայով ընդլայնացված զեկույցով, այդ զեկույցը այնուհետև հրատարակվել է առանձին գրքով։ Դուք չէի՞ք կարող արդյոք պատմել հին ալբանական «Արսակ» տեղանվան պատմագիտական ծագման մասին։
—Հայտնի է, որ «Արցախը» եղել է Կովկասյան Ալբանիայի գավառներից մեկը։ Դրա հետ միասին, Ադրբեջանում, երբ խոսք է գնում տխրահռչակ, չճանաչված հանրապետության մասին, «Արցախ» խոսքը ամենուր նշվում է չակերտներում, քանզի ոչ մի միջազգային կազմակերպություն, ոչ մի երկիր չի ճանաչել այդ անջատողական վարչակարգը։ Սակայն ամենաուշագրավըայն է, որ ձգտելով խուսափել ադրբեջանական «Ղարաբաղ» տեղանվան օգտագործումից՝ հայերը դիմել են «Արցախ» տերմինին, չկասկածելով, որ «Արցախ/ Արսակ» բառը նաև ունի սակո-թուրքական ծագում և իր հիմքում նշանակում է թուրանական «սակա» տոհմի միավորումների անվանումը։ Միահուսված ձևով՝ Ərsak (Արսակ), այսինքն «Ər» + «Sak» / Saq («Ար» + «Սակ») արտահայտում է «այր/Սակա ռազմիկ» միտքը և սկիզբ է առնում Պարթևների հզորագույն պետությունը ստեղծած Արսակիդների դինաստիայի անվանումից, որի առաջի և հաջորդ տիրակալների անունները եղել են Արսակ։ Եվ պատահական չէ, որ բառի առաջին մասը «ար»-ը թուրքերենից թարգմանությամբ նշանակում է «այր», «ռազմիկ»։ Այնպես, ինչպես Հին Հռոմում «Ցեզար»-ը նշանակել է նույնը, ինչ և «կայսր»-ը, Հին Արևելքում «Արսակ» անունը օգտագործվել է, որպես «Ցեզար» խոսքի հոմանիշ և հանդես է եկել արքայական գերագույն իշխանության խորհրդանիշի դերում։
Մ. Քաշգարիի Հին Հռոմեական բառարանում, G.Canson-ի «An Etymological Dictionary» բառարանում «սակ/ սագ» բառը օգտագործվել է «աչալուրջ», «խիազախ» իմաստով, հետևաբար, «Արսակ» բառը միաձուլված ունի «աչալուրջ ռազմիկ», «պաշտպանելուն ունակ ռազմիկ» իմաստաբանություն) ։ Հին թուրքերը «աչալուրջ ռազմիկ»-ին անվանել են «sak ər» «սակ ար», իսկ «Արսակ»-ը հանդիսանում է այդ բառի շրջադաս ձևը։ Այսպիսով, «Ərsak» («Արսակ») անվանումը նշանակել է «աչալուրջ ռազմիկ», կամ «սակի ռազմիկ»։ Եվ «Արսակ» բառի տվյալ ստուգաբանությունը համապատասխանում է հայտնի իրանագետ Ռիչարդ Ֆրայի կարծիքին, որի համաձայն այդ անվանումը ծագում է «arsän» («արսան»)-ից, և նա համարում է, որ «arsän» («արսան») բառի առաջին մասը ներկայացվում է, որպես «հերոս» նշանակող ար/ər (ար), իսկ բառի երկրորդ մասը «sän» («սան»)-ը՝ ըստ Քաշգարիի բառարանի ՝կիրառվել է սակ/սագ ձևով։ (Ռ. Ֆրայ, «Իրանի ժառանգություն» Մոսկվա «Գիտություն» հրատարակություն- 1972 թ.)։
Պարսիկների և հայերի կողմից օգտագործվող Սի-Սական բառը նույնպես պատկանում է թուրանցի-սակերին։ Չինական աղբյուրներում Su / Se (Sö / Si)-ն հանդիսացել է Կենտրոնական Ասիայի սակերի հիմնական ճյուղը։ Այսպիսով, Si-unik = Si+unik (այստեղ «unik»-ը կիրառվել է «akan» նշանակությամբ) մատնանշում է բեյլիք (իշխանականություն), իսկ Si, Si+Sakan-ը նշանակում է « Si սակեր»։
Կա նաև «սակ» բառի որոշակի ուրիշ, բայց անշուշտ թուրքական ստուգաբանություն, որը տալիս է ադրբեջանցի հայտնի գիտնական, ֆոլկլորիստ Միրալի Սեիդովը, ով համարում է, որ այն օգտագործվում է «օխ» «նետ» իմաստով։ «Հայոց պատմության հայր» Մ. Խորենացին գրել է, որ Սիսակը հանդիսացել է հմուտ նետաձիգ և իր անունով նշանակում է Սյունիք երկիրը, բայց պարսիկները այդ երկիրը անվանում են առավել ճիշտ՝ Սիսական։ Այստեղ «սակ»-ը մեկնաբանվում է, որպես «նետի ծայր», իսկ հին հայկական լեզվով «սյունի» բառը հենց նույն նշանակությունն ունի։ Սակայն պարսիկների մոտ «Սիսական»-ը թարգմանվում է, որպես «Երեք նետ» («Սի» - «երեք», «սակ» - «նետ)։ Այդ կապակցությամբ հիշեցնենք, որ «Երեք նետ» (թուրքերեն «Ուչոկ» բառակապակցությունը կիրառվել է օղուզների մոտ։ Իսկ դա, ինչպես հայտնի է, հանդիսացել է թուրք-օղուզական տոհմի անվանումը, ճիշտ այնպես, ինչպես «դոգուզ օկ» («ինը նետ»), «բոզ օկ»։ Համանման ձևով վրացական Շամշադիլը ադրբեջաներեն լեզվով արտահայտում է Վրաստանում տեղանուն և վրացերենով հնչում է Սամշվիդլե («Սամի» -«երեք», «շվիդլե» - «նետ»-ը նույնպես նշանակում է օղուզական տոհմերի «Ուչոկ» համադաշնակցություն)։
Այսպիսով, մենք գալիս ենք այն եզրակացությանը, որ Arsak/Ərsak (Արսակ) բառը ոչ մի կապ չունի հայերի հետ։
ARMENIA.AZ
Ադրբեջանում խստացվել է կենդանիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի համար պատիժը
18 Սեպտեմբերի 2025
Ղարաբաղի համալսարանում բացվել է նոր ուսանողական հանրակացարան
17 Սեպտեմբերի 2025
Ամրուլլաևը՝ ազատագրված տարածքներում դպրոցների վերականգնման մասին
16 Սեպտեմբերի 2025
Պատգամավոր. Ադրբեջանի բնակչության՝ դեղերի համար կատարված ծախսերը ռեկորդային աճել են ԹՎԵՐ
16 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանը ավելացնում է պաշտպանական ծախսերը
16 Սեպտեմբերի 2025
Բաքվում կիրականացվեն քաղաքաշինական խոշոր նախագծեր՝
15 Սեպտեմբերի 2025
Եվրահանձնակատար Կոս. Ղարաբաղ այցը խորը տպավորություն թողեց ինձ վրա
18 Սեպտեմբերի 2025
Զախարովա. Ռուսական պարեկային նավը կժամանի Բաքվի նավահանգիստ
18 Սեպտեմբերի 2025
Ռուսաստանցի դիվանագետ Աղասանդյան. Հայաստանի գործողությունները չեն հակասում ԵԱՏՄ-ի նկատմամբ պարտավորություններին
18 Սեպտեմբերի 2025
Ասադովը նշել է Ադրբեջանի ներդրումները ԹՊԿ երկրներում
18 Սեպտեմբերի 2025
Միլլի Մեջլիսում՝ ադրբեջանականության գաղափարախոսության առաջխաղացման թեմայով լսումներ կանցկացվեն
18 Սեպտեմբերի 2025
Մինսկը հետաքրքրված է՝ Բաքվի աղբի տեսակավորման փորձի ուսումնասիրմամբ
18 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանում խստացվել է կենդանիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի համար պատիժը
18 Սեպտեմբերի 2025
COP29 նախագահների թիմը՝ Ադիս Աբեբայում Աֆրիկյան կլիմայական գագաթնաժողովում
18 Սեպտեմբերի 2025
Փաշինյանը՝ Հայաստանի և Չինաստանի միջև ռազմավարական գործընկերության նշանակության մասին
18 Սեպտեմբերի 2025
Խորհրդարանում լսումներ կանցկացվեն Ադրբեջանում վերականգնվող էներգիայի հարցերի վերաբերյալ
18 Սեպտեմբերի 2025
Ալիևը և Կոսը քննարկել են Ադրբեջանի ներդրումը Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգության մեջ
18 Սեպտեմբերի 2025
Ալի Ասադովը կմասնակցի՝ ԹՊԿ անդամ պետությունների կառավարությունների ղեկավարների հանդիպմանը
18 Սեպտեմբերի 2025
Չինացի փորձագետ. Ադրբեջանը դառնում է առանցքային լոգիստիկ հանգույց
18 Սեպտեմբերի 2025
ԱՄԷ նախագահը կիսվել է՝ Ղարաբաղ կատարած իր այցի մասին հրապարակմամբ
18 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանը ավելացրել է Ուկրաինայի համար նախատեսված բեռնափոխադրումների քվոտաները
18 Սեպտեմբերի 2025
Մոտ 300 լրատվամիջոցներ կլուսաբանեն՝ Ֆորմուլա 1 Qatar Airways Ադրբեջանի Գրան պրին
18 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանն ու Թուրքիան քննարկել են տեքստիլի արտադրության ոլորտում համագործակցության հնարավորությունները
18 Սեպտեմբերի 2025
Գաֆարովան պատմել է Ադրբեջանի գենդերային քաղաքականության ոլորտում ձեռքբերումների մասին։
18 Սեպտեմբերի 2025
Գուբայի շրջանում մարդկային մնացորդներ են հայտնաբերվել
18 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանում հաստատվել է թմրամոլության դեմ պայքարի պետական ծրագիրը
18 Սեպտեմբերի 2025
Ղարաբաղի համալսարանում բացվել է նոր ուսանողական հանրակացարան
17 Սեպտեմբերի 2025
Զբոսաշրջիկները Ադրբեջանում ծախսել են շուրջ մեկ միլիարդ դոլար։
17 Սեպտեմբերի 2025
Բաքուն կհյուրընկալի Ադրբեջանի առաջին միջազգային ներդրումային ֆորումը
17 Սեպտեմբերի 2025
ԱԳՆ-ն Ադրբեջանում՝ Կասպից ծովի հարցերով բարձր մակարդակի աշխատանքային խմբի նիստի անցկացման մասին
17 Սեպտեմբերի 2025
ՄՄ-ում քննարկում են՝ Քաղաքացիական և առևտրային ծովային օրենսգրքերի և տրանսպորտի մասին օրենքներում փոփոխությունները
17 Սեպտեմբերի 2025
Պետական ծառայությունը՝ Շուշաքենդ գյուղի վերականգնման մասին
17 Սեպտեմբերի 2025
Ալիևը Թրամփին. Ես խորապես գնահատում եմ Ձեր կարևոր դերը՝ խաղաղության գործընթացի առաջխաղացման գործում
17 Սեպտեմբերի 2025
Փաշինյան. Հայաստանը կշարունակի աշխատել Ադրբեջանի հետ խաղաղության ինստիտուցիոնալացման ուղղությամբ
17 Սեպտեմբերի 2025
Փաշինյան. Հայաստանը կշարունակի աշխատել Ադրբեջանի հետ խաղաղության ինստիտուցիոնալացման ուղղությամբ
17 Սեպտեմբերի 2025
Ամանը աջակցում է Բաքվի խաղաղության նախաձեռնություններին
17 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը շնորհավորել է «Ղարաբաղին» Չեմպիոնների լիգայում պատմական հաղթանակի կապակցությամբ
17 Սեպտեմբերի 2025
Իտալական ընկերությունը կպատրաստի Շուշայի Հաղթանակի թանգարանի նախագիծը
17 Սեպտեմբերի 2025
«Մեծ վերադարձ և վերաինտեգրում». լսումներ կանցկացվեն Ադրբեջանի խորհրդարանում
17 Սեպտեմբերի 2025
Մարդու իրավունքներ և ականային ահաբեկչություն. Միլլի Մեջլիսի աշնանային նստաշրջանի հիմնական թեմաները
17 Սեպտեմբերի 2025
ԱՄԷ նախագահը հետաքրքրություն է հայտնել Ադրբեջանի հետ կապերի ընդլայնման հարցում
17 Սեպտեմբերի 2025
«Ղարաբաղը» խլեց հաղթանակը «Բենֆիկայից»
17 Սեպտեմբերի 2025
Ավարտվել են՝ Ադրբեջանի, Ղազախստանի, Կատարի, Ուզբեկստանի, Պակիստանի և Թուրքիայի հատուկ նշանակության ուժերի զորավարժությունները
17 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը՝ ԱՄԷ-ի հետ նավթագազային ոլորտում համագործակցության խորացման մասին
17 Սեպտեմբերի 2025
Ի.Ալիևը ԱՄԷ-ի հետ հռչակագրի մասին. Այս փաստաթուղթը մեր հարաբերությունները բարձրացնում է ամենաբարձր մակարդակի
17 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանի և ԱՄԷ նախագահները լուսանկարվել են Շուշայի ամրոցի ֆոնին
16 Սեպտեմբերի 2025
Ադրբեջանի և ԱՄԷ նախագահները Շուշայում զննել են հայերի կողմից գնդակոծված հուշարձանները
16 Սեպտեմբերի 2025
Նախարար. Ղարաբաղի համալսարանը ամրապնդում է Խանքենդիում հետազոտական և ուսանողական ներուժը
16 Սեպտեմբերի 2025
Հիքմեթ Հաջիևը հրապարակել է Շուշայում ղարաբաղյան նժույգների շքերթի կադրերը
16 Սեպտեմբերի 2025
Ամրուլլաևը՝ ազատագրված տարածքներում դպրոցների վերականգնման մասին
16 Սեպտեմբերի 2025
Շուշայում կայացել է ԱՄԷ նախագահի դիմավորման պաշտոնական արարողությունը
16 Սեպտեմբերի 2025
Պետական գործակալություն. Զանգեզուրի միջանցքի շինարարությունը գրեթե ավարտված է
16 Սեպտեմբերի 2025
Պատգամավոր. Ադրբեջանի բնակչության՝ դեղերի համար կատարված ծախսերը ռեկորդային աճել են ԹՎԵՐ
16 Սեպտեմբերի 2025
Երևանը՝ Բաքվի և Անկարայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը համարում է առանձին գործընթացներ
16 Սեպտեմբերի 2025
2026 թվականին Ադրբեջանի ՀՆԱ-ի աճը կանխատեսվում է 3.2 տոկոսի մակարդակով
16 Սեպտեմբերի 2025
ԱՄԷ նախագահը ժամանել է Ֆիզուլի
16 Սեպտեմբերի 2025