17 0Հոկտեմբերի 2019 - 15:53

Բաքվում Թուրքալեզու պետությունների համագործակցության խորհրդի VII նիստում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը ասել է, որ իր ժամանակին Զանգեզուրը Ադրբեջանի կազմից հանելը և այն Հայաստանին միացնելը անդամահատել է թուրքական մեծ աշխարհը։ Ադրբեջանի նախագահի այդ արտահայտությունը լիովին արտացոլում է Զանգեզուրի հետ կապված պատմական ճշմարտությունը։ Զանգեզուրի մարզը՝ ադրբեջանական պատմական հող է։ Զանգեզուրի մարզը որոշ փոփոխություններով ընդգրկում է, մասնավորապես՝ Հայաստանի այսօրվա Գորիսի, Սիսիանի, Կապանի, Մեղրիի տարածքները և Ադրբեջանի Լաչինի, Գուբադլիի, Զանգելանի շրջանները։

Այդ մասին ասել է՝ «Զանգեզուր» հասարակական միավորման նախագահ, այդ շրջանի մասին մի քանի գրքերի հեղինակ, հետազոտող Հաջի Նարիմանօղլուն, տեղեկացնում է Armenia.Az-ը։

Նրա խոսքով, 7892 քառաքուսի կիլոմետր մակերեսով Զանգեզուրը ողջ պատմության ընթացքում գտնվել է Ադրբեջանի տարածքում ստեղծված պետությունների կազմում։

«Սկսած մեր թվարկությունից առաջ IV դարից՝ Զանգեզուրը գտնվել է Ալբանների, Սաջիդների, Սալարիդների և Ռավադդիդների, Աթաբեկների, Հուլաքիդների, Ջալարիդների, Կարակոյունլու, Աղկոյունլու պետությունների կազմում, XVI դարիս սկզբին Ադրբեջանում Սեֆեվիդների կենտրոնացված պետության կազմավորման հետ կապված՝ նրա կազմում։ XVI դարում Սեֆեվիդների և Օսմանների միջև պատերազմի և XVII-XVIII դարերի հատմանը Սեֆեվիդների թույլացման արդյունքում, 1590-1612 և 1724-1735 թվականներին կարճ ժամանակահատվածի ընթացքում գտնվել է Օսմանների կառավարության ներքո։ Խանությունների ժամանակաշրջանում Զանգեզուրի տարածքը մտել է Ղարաբաղյան խանության կազմի մեջ։ XIX դարիս սկզբին մտել է Ռուսաստանի կայսրության Ելիզավետպոլի նահանգի կազմում, իսկ 1918-1920 թվականներին դարձել է Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության Ղարաբաղի գեներալ-նահանգապետության չորս գավառներից մեկը»,- ասել է Հաջի Նարիմանօղլուն։

Նա նշել է, որ «Զանգիլան անվան մեջ «զանգի»-ն հանդիսանում է թուրքական ցեղերի կողմից անվանված հոմանիշ։ Շատ տարածքներում, որտեղ պատմության ընթացքում թուրքերը ապրել են ընդհուպ մինչև Կենտրոնական Ասիայում պատմական Թուրքեստանը, կան այդ ցեղի անվանումներով քարածացուկներ, կան Սելջուկների, Օգուզների հետքեր։

«Օրինակ կան Զանգաչայ, Զանգիթեփե, Զանգարիկ, Զանգիշամլը, Զանգանա, Զանգիլան, Զանգերան, Զանգիշալը, Զանգի գետ, Զանգիբասար, Զանգիլյար, Զանգյան-զենջի, Զանգիլի և այլ անվանումներ։ Մահմուդ Կաշգարիի, Ֆալզուլլահ Ռաշիդադդինի, Աբասգուլի Աղա Բաքիխանովի և մյուսների աշխատանքներում հիշատակվում են «Զանգի» ցեղերի անունները։ «Սուր», «սըր» երկրորդ բառույթը հին թուրքական լեզվով նշանակում է սար, քար, պատ, ժայռի տեղանք, ամրոց, հնչեցման ներդաշնակության, ավելի հեշտ արտահայտելու պատճառով «ս»-ն վերափոխարկվել է «զ»-ի։ Այս անունը ճիշտ բնութագրում է տեղանքի ռելիևֆը, այսինքն լեռնային տեղանք, որտեղ ապրում են զանգեր։

Զանգեզուրի նկատմամբ հայերի հավակնության մեջ ոչ մի հիմք, ճշմարտության, ոչ մի հետք չկա։ Պատմական ադրբեջանական Իրավան, Նախչըվան, Զանգեզուր նահանգներում և մյուս մարզերում հայկական հետքի փնտրումը, քաղաքական ստոր հավակնություններին գիտական-պատմական, հոգևոր-իրավական երանգ տալը՝ անհեթեթություն է, ծիծաղելի, չհիմնավորված, դա հայկական բնավորությամբ առաջացած գենետիկական հիվանդություն է, հայերի կողմից հակաթուրքական քաղաքականության մեջ, մեծ պետություններին, որպես գործիք անփառունակ օգտագործելու արդյունք։ Այդ մասին գրված է արժանահավատ աղբյուրների վրա հիմնված՝ հայ պատմաբանների, տարեգիրների, պատմիչների, ներառյալ և՛ ռուսների, և՛ անգլիացիների (օրինակ Իշխանյանը, Բալայանը, Իոնիսյանը, Գաջիկօղլյանը, Զավարյանը, Ալիբեգովը, Կորկոդյանը, Վելիչկոն, Շավրովը, Գլինկան, Գրիբոեդովը) բազմաթիվ աշխատություններում։ Այս ամենը հիմնավորված է փաստերով»,- ասել է պատմաբանը։

Նա ընդգծել է, որ նույնիսկ Գյուլիստանի և Թուրքմենչայի պայմանագրերից հետո, ռուսների կողմից հայերին Գաջարների և Օսմանների պետության տարածքներում զանգվածաբար վերաբնակեցլուց հետո՝ հայերը երբեք թվաքանակով մեծամասնություն չեն կազմել Զանգեզուրի թուրք-մահմեդական բնակչության շրջանում։

«Հայտնի ռուս պատմաբան Վոլկովան գրել է Զանգեզուրի գավառում 1987 թվականին բնակչության քանակակազմի մասին՝ 137,9 հազար մարդուց 71,2 հազարը (51,7 տոկոսը) եղել են ադրբեջանցիներ, 63,6 հազար մարդ (46,2 տոկոս) հայեր, 1,8 հազարը (1,3 տոկոս) քրդեր։ 1922 թվականի մարդահամարի համաձայն (այսինքն 1918-1920 թվականներին արյունոտ կոտորածներից հետո) Զանգեզուրում ապրել է 65,5 հազար մարդ, որից 56,9 հազարը (89,5 տոկոսը) եղել են հայեր, ընդամենը 6,5 հազարը (10,2 տոկոսը) ադրբեջանցիներ»,- ընդգծել է Նարիմանօղլուն։

Նա հավելել է, որ վերոհիշյալ միջոցառման ժամանակ նախագահ Իլհամ Ալիևի արտահայտության նպատակներից մեկը հանդիսանում է՝ հայերին, եղբայրական պետությունների ղեկավարներին և աշխարհին հասցեագրված ուղերձ, որ Ադրբեջանից Զանգեզուրի անջատումը և Հայաստանին փոխանցելը՝ պատմական անարդարություն է, տեղի է ունեցել ադրբեջանական ժողովրդի կամքին հակառակ, հանդիսանում է իրավական հիմքից զուրկ որոշում, պետությունը, ժողովուրդը դա չեն ընդունել, չեն հաշտվել դրա հետ։ Պատմական տարածքների վերականգնման համար քաղաքական ուղիների հետ միասին չի բացառվում նաև ռազմական ճանապարհը։

«Մենք վստահ ենք, որ ահաբեկչության, ապօրինի ռազմական կազմավորումների, տարածքային ամբողջականությանը սպառնացող ուժերի դեմ ռազմական գործողությունը, որը եղբայրական Թուրքիան սկսել է Սիրիայում, կարող է նաև կրկնել Ադրբեջանը Հայաստանի դեմ։ Կասկած չկա, որ, չնայած աշխարհը երկակի չափանիշների կիրառմամբ կառավարող պետությունների երեսպաշտ դիրքորոշմանը՝ եղբայրական թուրքական պետությունները, ինչպես այժմ Թուրքիայի կողքին են, այնպես էլ այդ ժամանակ կլինեն Ադրբեջանի հետ»,- եզրափակել է Նարիմանօղլուն։

ARMENIA.AZ