Չեխ լրագրող Միխալ Նովոտնի. Ես տեսել եմ Խոջալիում սպանված երեխաներին ու ծերերին - Armenia.Az-ի էքսկլյուզիվ

19 Փետրվարի 2019 - 10:55

Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ հայ-ադրբեջանական հակամարտության սկզբից Ադրբեջանը հայտնվեց տեղեկատվական շրջափակման մեջ։ Ընդ որում ոչ միայն ԽՍՀՄ-ի ներսում, այլ նաև նրա սահմաններից դուրս, որտեղ բազմանդամ և հարուստ հայկական սփյուռքը լայնամասշտաբ տեղեկատվական պատերազմ ծավալեց Ադրբեջանի դեմ, դրանով հանդերձ փորձելով ամենահնարավոր միջոցներով բարենպաստ տեեղեկատվական ֆոն ստեղծել Ղարաբաղի անեքսիայի համար։ Միայն եզակի արտասահմանյան լրագրողներ են ռիսկ արել այդ տարիներին գալ Ադրբեջան, որպեսզի տեղեկանալ հակամարտության պատճառների մասին և իրենց երկրների հանրություններին հասցնել Ղարաբաղի մասին ճշմարտությունը։ Նրանցից մեկը եղել է երիտասարդ չեխ լրագրող Միխալ Նովոտնին, ով Ադրբեջանում է եղել Ղարաբաղում մարտերի ամենաթեժ ժամանակ։ 27 տարի հետո Armenia.Az-ին հաջողվել է փնտրել Միխալ Նովոտնոյին, ով այս օրերին գտնվում է Հնդկաստանում։ Եվ նա մեծ հաճույքով համաձայնվեց մեզ հետ կիսվել իր հիշողություններով։

—Պան Նովովտնի, պատմեք խնդրեմ, ե՞րբ և ինչպիսի՞ պարագաներում Դուք հայտնվեցիք Ադրբեջանում։

—Ես 18 տարեկան լրագրող էի, երբ 1992 թ. փետրվարին ժամանեցի Ադրբեջան։ Ես որոշեցի ղարաբաղյան հակամարտությունը լուսաբանել ադրբեջանական կողմից, քանզի, ինչպես հավանաբար հիշում եք, արևմտյան լրագրողների մեծ մասը այն լուսաբանում էին հայկական կողմից, այդ հակամարտության նկատմամբ հայկական տեսակետից։ Ես որոշեցի այլ կերպ վարվել և ժամանեցի Ադրբեջան։

Ես ուզում էի դառնալ պրոֆեսիոնալ ֆոտոլրագրող և դա եղել է մարտական գործողությունների գոտում իմ երկրորդ աշխատանքային փորձը։ Իմ առաջին փորձը ես ստացել եմ նախկին Հարավսլավիայում, որտեղ ես, դեռևս անփորձ ֆրիլանսեր, լուսանկարում էի Սերբիայի և Խորվատիայի միջև շփման գծում։

Ես Պրահայից Բաքու եմ հասել Մոսկվայի միջով գնացքով։ Եվ գիտեք, այն ժամանակ ես առաջին անգամ հասկացա, թե ինչ է նշանակում կովկասյան հյուրընկալությունը, որին ես ծանոթացա գնացքում։ Երբ գնացքի ուղևորները իմացան, որ ես Չեխիայից ֆոտոլրագրող եմ և գնում եմ նրանց երկիր, որպեսզի հետո Չեխիայում պատմեմ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև պատերազմի մասին, անմիջապես իմ նկատմամբ հոգատարություն զգացի ադրբեջանցի ուղևորների կողմից։ Նրանցից շատերը նույնիսկ ինձ հրավիրեցին Բաքվում իրենց տներ։ Հասարակ մարդիկ ինձ անվճար ապահովում էին բնակարանով և սննդով, և ես նույնիսկ ստիպված չեմ եղել ծախսել իմ փողերը։

—Դուք ինչպե՞ս հայտնվեցիք մարտական գործողությունների գոտում։

—Եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, ապա Բաքվից մինչև Աղդամ ես գնացի ավտոբուսով։ Ես ծանոթացա ադրբեջանցի զինծառայողների հետ, ովքեր ինձ ուղեկցում էին ողջ շփման գծի երկայնքով։ Նման այցերից մեկի ժամանակ մենք ենթարկվեցինք հայ զինվորների հարձակմանը։

—Այն ժամանակ, երբ Դուք գտնվում էիք շփման գծում, հայ զինվորների կողմից իրագործվել էր Խոջալուի ցեղասպանությունը։ Դուք հիշում ե՞ք այդ իրադարձությունների մասին։

—Այո, ես գտնվում էի Աղդամում, երբ տեղի ունեցավ Խոջալուի կոտորածը։ Ադրբեջանցի կամավորները սկսեցին զոհվածների մարմինները տեղափոխել Աղդամի մզկիթ, իսկ վերավորներին ու կենդանի մնացածներին՝ Աղդամի հիվանդանոցներ։ Ես տեսել եմ սպանված երեխաներին ու ծերերին։ Քաղաքում իրավիճակը շատ հուզումնալից էր։ Ցավոք այն ժամանակ ես դեռ փորձառու լուսանկարիչ չէի, հետևաբար իմ լուսանկարները այնքան էլ լավ չեին ստացվել։ Ես զրուցել եմ կենդանի մնացածների հետ, և նրանք պատմում էին, որ Խոջալիում կոտորածին մասնակցել է Ռուսաստանի 366-րդ գունդը։

Խոջալիում հաշվեհարդարից մի քանի օր անց, Աղդամը գնդակոծվեց Հայաստանի հրետանու կողմից և շատ խաղաղ բնակիչները սկսեցին լքել այն։ Գիշերվա կեսին ես բարձրացա Խոջալիում կենդանի մնացած մարդկանցով լի բեռնատար ավտոմեքենայի վրա և մենք լքեցինք քաղաքը։

—Դուք կարողացա՞ք Ղարաբաղում ձեր տեսածի մասին գրել չեխական մամուլում։

—Այո, իմ ռեպորտաժը հրապարակվեց «Respekt» ամսագրում։

—1992 թվականից հետո Ձեզ հաջողվե՞ց կրկին ժամանել Ադրբեջան։

—Այո, 2015 թ. ամռանը ես նորից այցելեցի Ադրբեջան, բայց արդեն, որպես պրոֆեսիոնալ ֆոտոլրագրող, ով արժանացել է այնպիսի հեղինակավոր պարգևների, ինչպես «World Press Photo»-ը և «Best of photojournalism»-ը։ Ես աշխատում էի Ադրբեջանում կրոնական հանդուրժողականության մասին հանձնարարության վրա։ Ես հիացած էի այդ երկրով, որտեղ սունի և շիա մահմեդականները, ուղղափառ քրիստոնյաները, մոլոկանները ու հրեաները խաղաղ ապրում են իրար հետ։ Համարում եմ, որ Ադրբեջանը այդ տեսակետից պետք է գերազանց օրինակ լինի ողջ աշխարհի համար։

Սամիր Վելիև

ARMENIA.AZ