13 Ապրիլի 2021 - 18:04

Ռուսաստանի «Ռոսբալտ» տեղեկատվական գործակալության կայքում հրապարակվել է Սերգեյ Պետրովի՝ «Տարաձայնությունների «Իսկանդերներ»» խորագրի ներքո հեղինակային հոդվածը։

Armenia.Az-ը ներկայացնում է տվյալ հոդվածը.

«Հարցը այն մասին, թե Հայաստանի զինված ուժերը երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ օգտագործել են արդյոք «Իսկանկեր» ռուսական օպերատիվ-տակտիկական հրթիռային համակարգը (ՕՏՀՀ), հակամարտության ավարտից հետո մի քանի ամիսների ընթացքում՝ մնում է բաց։ Տարբեր կարծիքներ են արտահայտվել, սակայն այդ առնչությամբ ոչ մի ստույգ տեղեկություններ չեն եղել։

Ադրբեջանի ականազերծման պետական գործակալության կողմից՝ հրթիռի պիտակավորված բեկորներով փաստացի ապացույցի ներկայացմամբ հայտարարությունը մի կողմից հանել է այդ հրթիռների օգտագործման առնչությամ հարցերը, սակայն, մյուս կողմից, դարձել է նոր, առավել բարդ հարցերի առաջացման առիթ։

«Իսկանդերները» օգտագործվել են։

Ամեն ինչ սկսվել է Հայաստանի նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանից։ Փետրվարի կեսերին նա տեղի հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հարց է դրել. Ինչու՞ հայկական բանակի զինանոցում գտնվող ռուսական «իսկանդերները» գործարկվել են միայն պատերազմի վերջին օրերին և միայն Շուշայում։ «Մենք ինչու՞ գնեցինք այդ հրթիռները։ Որպեսզի հարկավոր պահին չօգտագործե՞նք։ Կարող եմ կանխագուշակել, որ վախեցել են պատասխան հարվածից։ «Իսկանդերները» մերն են, մենք միայնակ ենք, ում դաշնակիցը տվել է այդ զենքը»,- վրդովվել էր Սարգսյանը։

Հայաստանի գործող վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը երկար չսպասեցրեց պատասխանը և ուղղակի պատասխանը տեղափոխեց իր նախկինների վրա. «Նա (Սարգսյանը-«Ռոսբալտ») գիտի իր շատ հարցերի պատասխանները։ Մի գուցե նա էլ պատասխանի, թե ինչու արձակված «Իսկանդրեները» ժամանակին չպայթեցին, կամ էլ պայթեցին ընդամենը 10%-ով»։

Հայաստանի գլխավոր շտաբի նախկին ղեկավար Մովսես Հակոբյանը հաստատել է Փաշինյանի հայտարարությունը այն մասին, որ «Իսկանդերները» օգտագործվել են, բայց, դրանց պայթելու հետ խնդիրները, նրա կարծիքով, չեն եղել։ «Մենք «Իսկանդերի» հետ խնդիրներ չենք ունեցել։ Ինձ համար անհասկանալի է այդ մարդու (Փաշինյանի-«Ռոսբալտ») հայտարարությունը»,-ասել է Հակոբյանը։ Գլխավոր շտաբի նախկին ղեկավարը հավելել է, որ ռումբի հզորությունը կարող է հաշվարկել միայն հակառակորդը։ «Ես գիտեմ, որ հակառակորդի ուղղությամբ հրթիռներ արձակել են»,- ճշտել է Հակոբյանը։

Ավելի մանրամասն՝ հենվելով պատերազմի ժամանակահատվածում Հայաստանի ԶՈւ-ի գլխավոր շտաբի ղեկավար Օնիկ Գասպարյանի հետ խորհրդապահական զրույցին, ռուսաստանցի հայտնի մեդիա-մենեջեր Արամ Գաբրելյանովը պատմել է «Իսկանդերների» օգտագործման մասին։ Նրա խոսքով, իբրև Գասպարյանը առաջարկել է այդ հրթիռներով ռմբակոծել ադրբեջանական նավթամուղները և հակառակորդի կենդանի ուժերի կուտակումները, բայց Փաշինյանը հրաժարվել է, զգուշանալով միջազգային հանրության բացասական արձագանքից։ Դրանով հանդերձ, եթե հավատալ Գաբրելյանովին, Ռուսաստանը այդ հրթիռների օգտագործման լուռ համաձայնություն է տվել։ «Ռուսները հասկացրել էին, որ, իբր ձեր գործն է և ձեր պատերազմն է։ Շուշայի անկումից երեք օր առաջ, ես Փաշինյանից խնդրեցի երկու «իսկանդերներով» հարվածներ հասցնել՝ Շուշայի անմիջապես ստորոտին կուտակված հակառակորդի կենդանի ուժի վիթխարի կուտակումներին։ Փաշինյանը կտրականապես արգելեց, ասելով, որ համաշխարհային հանրությունը մեզ կնզովի, եթե մենք միաժամանակ սպանենք թշնամու մի քանի հազար զինվորների։ Մի անգամ ինձ թույլ են տվել «Իսկանդերը» կիրառել արդեն Շուշա քաղաքի ուղղությամբ։ Ես այն կիրառել եմ»,- մեջբերում է արել Գաբրելյանովը Հայաստանի այդ ժամանակվա գլխավոր շտաբի պետին։

Փաշինյանի աղմկահարույց հարցարույցից հետո, Ռուսաստանի Պնախարարությունը ժխտել է պատերազմի ժամանակ ՕՏՀՀ «Իսկանդեր»-ի օգտագործման մասին տեղեկատվությունը։ «Մեզ մոտ առկա օբյեկտիվ և ճշմարտացի տեղեկությունների, հաստատումների, այդ թվում նաև օբյեկտիվ վերահսկողության համակարգի համաձայն՝ Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտության ընթացքում տվյալ տեսակի ոչ մի հրթիռային համալիր չի կիրառվել»,- նշվել է գերատեսչության ճեպազրույցում։

Սակայն ադրբեջանական կողմից ներկայացվող փաստերը առնվազն ցույց են տալիս Ռուսաստանի Պնախարարության տեղեկատվության թերի բնույթը և փաստորեն հաստատում են Փաշինյանի նախնական տարբերակը՝ հրթիռը (կամ մի քանիսը) օգտագործվել են, բայց պայթումը այնքան էլ արդյունավետ չի եղել։

Ու՞մ է պետք եղել սա։

Ցանկացած հարցում միշտ հարկավոր է փնտրել օգուտ ստացողին։ Հայկական կողմից «Իսկանդեր»-ների օգտագործումը («Է», կամ «Մ» հավաքումով- տվյալ համատեքստում նշանակություն չունի) հարվածել է ռուս-ադրբեջանական հարաբերություններին։

Ինչպես ենթադրում են մի շարք փորձագետները, չնայած հրթիռները, ըստ Փաշինյանի՝ պայթել են 10%-ով, դա ամբողջ 100%-ով բացասական է անդրադարձել, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Ադրբեջանում, Ռուսաստանի, որպես Ղարաբաղի հակամարտության արդյունքներով միակ խաղաղապահի դիրքորոշումը ընկալելու վրա։ Ինչպես նշում են որոշ մասնագետներ, ի սկզբանե Ռուսաստանի և անձամբ նրա նախագահի բացառիկ ազդեցությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մյուս համանախագահներ՝ ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի սրտով չի եղել։ Դրանով հանդերձ՝ հրթիռները օգտագործվել են պատերազմի վերջին օրերին, երբ պետությունների ղեկավարները աշխատել են հակամարտության ավարտի մասին համաձայնագրի վրա։ Գաղտնիք չէ, որ արևմտյան գործընկերները տեղյակ են եղել փակ դռների հետևում գործընթացներին, և պահանջվել է «զրոյացնել» ՌԴ-ի միջնորդության և հակամարտության գոտին ռուս խաղաղապահների ներմուծման հնարավորությունները, հաստատում են այդ մասնագետները։

Նրանց կարծիքով, չպայթված ՕՏՀՀ հրթիռների ներգործությունը նկատվում է այսօր՝ ինքստինքյան «Իսկանդեր»-ի օգտագործման փաստը սեպ է խրում ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների մեջ, իսկ Բաքվի կողմից ՌԴ Պնախարարության քննարկմանը առաջարկվող փաստերի պատասխանի բացակայությունը միայն ավելացնում է լարվածությունը։ Ըստ գործի էության, «Իսկանդեր»-ները որոշակի իմաստով կատարում են իրենց առաքելությունը, բայց արդեն հետպատերազմյան ժամանակում։

Ինչպես նշում են այդ փորձագետները, պատերազմի բոլոր 44 օրերում Հայաստանը ամեն կերպ ձգտել է Ռուսաստանին ներգրավել հակամարտության մեջ և նրան դարձնել դիմակայության կողմ։ Հայկական կողմը հայտարարում էր, որ Ադրբեջանը օգտագործում է թուրքական F-16-ներ, բայց ապացույցներ չներկայացվեցին։ Ադրբեջանի քաղաքների հրթիռակոծումները անցկացվում էին Հայաստանի տարածքներից այն հույսով, որ Բաքուն կպատասխանի Հայաստանի ուղղությամբ հարվածներով, ինչը Ադրբեջանը չարեց։ Եղել է սահմանի վրա սադրանք, և պատերազմի օրերին Հայաստանի վարչապետի հրամանը չկատարելու պատճառով պաշտոնից ազատվել է՝ Հայաստանի ԱԱԾ-ի սահմանապահ զորքերի հրամանատար Վաղինակ Սարգսյանը։

Փորձագետների կարծիքով, հասկանալով պատերազմի պարտությունից աղետի մասշտաբները՝ Հայաստանի վարչապետը և նրա «սորոսական խումբը» դիմել է խաղադրույքի բարձրացմանը։ ՕՏՀՀ «Իսկանդեր»-ի օգտագործման նպատակը, ինչպես նրանք ենթադրում են, եղել է պատերազմին Թուրքիայի լիարժեք ներգրավումը և Անդրկովկասում իրավիճակի սրումը։ Արդյունքում միայն Արևմուտքը կարողացավ դառնալ տարածաշրջանում արդեն մեծ պատերազմի կարգավորման գործընթացում հիմնական արբիտր։

Փորձագետները նշում են, որ պատերազմից հետո էլ Հայաստանի իշխանությունները չեն հրաժարվել «սորոսական խմբի» ծառայություններից, ընդամենը ցուցադրաբար վերադասվորելով նրա առավել անցանկալի ներկայացուցիչներին։ Այսպիսով, կրթության նախկին նախարար Արաիկ Հարությունյանը նշանակվեց գլխավոր խորհրդական, առողջապահության նախկին նախարարը դարձավ վարչապետի աշխատակազմի ղեկավար, ԱԱԾ-ի նախկին ղեկավարը՝ Քննչական ծառայության փոխղեկավար, իսկ Սորոսի հիմնադրամի տեղական ներկայացուցչության ղեկավար Դավիթ Խաչատրյանը՝ Սահմանադրական դատարանի անդամ։

Ի՞նչ անել։

Մշտական հարցը տվյալ համատեքստում դրված է նախ և առաջ Ռուսաստանի առջև՝ ենթադրում են փորձագետները։ Նրանց կարծիքով, Երևանը բաց թողնելով տեղեկատվական սատանային և փաստորեն դավադրելով ռուս զինվորականներին, այժմ ներկայացնում է հիշողության կորուստ։ Բաքուն հասկանալով, որ այդ թեմայի շուրջ Փաշինյանի հետ խոսելու բան չկա, իր հարցումները ուղղում է Մոսկվային։ Իսկ պատշտոնական Մոսկվան էլ ընտրել է լռելու տակտիկան։ Փորձագետների պատկերացմամբ՝ անհեռանկարային։

Ինչպես ենթադրում են փորձագետները՝ հետպատերազմյան Ադրբեջանը՝ արդեն այն երկիրը չէ, որի հետ զենքի (որը սկզբունքայնորեն տարածաշրջանում չպետք է լիներ) թեմայով կարելի է լռություն խաղալ։ Նախ և առաջ, որովհետև դա այն երկիր է, ում տարածքում է գտնվում ռուսական խաղաղապահ առաքելությունը։ Երկրորդը՝ Կրեմլում չեն կարող չհասկանալ, որ չհասնելով Մոսկվայից պատասխանին՝ Ադրբեջանը կարող է «Իսկանդեր»-ի հարցով հետաքննության մեջ ներգրավել միջազգային փորձագետներին։ Բաքուն բաց չի թողնի միջուկային զենքի ներուժով, այն էլ հնարավոր է մաքսանենգ ճանապարհով ձեռք բերված հրթիռը օգտագործած Երևանի, մեղմ ասած՝ անպատասխանատու վարքը ընդգծելու հնարավորությունը։ Իսկ ռուսական զենքի կիրառմանը վերաբերվող միջազգային հետաքննությունը կարող է որ ուղղությամբ ծավալվել՝ հայտնի է Ուկրաինայում և Սիրիայում հակամարտությունների օրինակներով։

Հատկապես այդ պատճառով, ասում են փորձագետները՝ դաշնակցի կողմից ռուսական «Իսկանդեր»-ի օգտագործման օբյեկտիվ և ձևական հայտարարված հետաքննությունը առաջին հերթին հարկավոր է հենց Ռուսաստանին։ Նրա, նույնիսկ Բաքվին գաղտնի փոխանցված արդյունքները մի կողմից կչեզոքացնեն հարցի միջազգայնացումը, իսկ մյուս կողմից՝ կբավարարեն Ադրբեջանի պահանջները։ Միևնույն ժամանակ, ՕՏՀՀ «Իսկանդերի» օգտագործման մեջ, որպես պատերազմի ելքում ռուսական դերի դեմ սադրանքում արևմտյան հետքի մասին տարբերակի հաստատման դեպքում կարելի է Հայաստանի անկանխատեսելի վարչապետի առջև դնել՝ խորհրդարանական արտահերթ ընտրությունների նախաշեմին իր շրջապատը «սորոսական խմբի» վտանգավոր ներկայացուցիչներից մաքրելու կոշտ պահանջը,- հաստատում են քաղաքագետները»։

ARMENIA.AZ